Osobę z narcystycznymi cechami osobowości rozpoznasz po pogardzie do słabszych

• do góry – uśmiechy, uprzejmość, czar,
• na tym samym poziomie – rywalizacja,
• w dół – pogarda, chłód, okrucieństwo.

1. Nie diagnoza, tylko wzorzec

• mają przesadne poczucie własnej wyjątkowości,
• potrzebują podziwu,
• słabo znoszą krytykę,
• mają mało empatii dla innych,
• traktują relacje hierarchicznie: ktoś jest „lepszy” lub „gorszy”.

2. Dlaczego „słabsi” są papierkiem lakmusowym

• jak mówi do kobiet, które nie mogą mu się „odwdzięczyć”,
• jak reaguje na płaczące dziecko,
• jak traktuje schorowaną babcię,
• co robi ze zwierzęciem, które jest całkowicie zależne.

• w górę: potrafi być niezwykle kulturalna, czarująca, wręcz nadmiarowo uprzejma wobec osób, które uznaje za ważne, „na poziomie”, „godne”.
• w dół: pozwala sobie na rzeczy, na które nigdy nie odważyłaby się przy kimś, kogo szanuje (albo kogo się boi).

3. Jak wygląda pogarda w praktyce – konkretne przykłady

3.1. Wobec kobiet

• seksistowskie komentarze: „baby są głupie”, „kobieta to ma siedzieć cicho”, „emocjonalna histeryczka”.
• umniejszanie osiągnięć:
  „Sam się ten awans załatwił?”, „Przestań, jakbyś była taka zdolna, to nie siedziałabyś tutaj”.
• wyśmiewanie uczuć:
  „Przestań się mazać”, „Znowu te twoje dramaty”, „Ty zawsze coś wymyślisz”.
• kontrola i dyscyplinowanie:
  • komentowanie wyglądu w sposób raniący („w tym wyglądasz jak krowa”, „z kim ty próbujesz konkurować?”),
  • decydowanie za kobietę („ty się nie nadajesz do finansów, ja tym będę zarządzał”).
• podwójne standardy:
  • sobie wolno krzyczeć, pić, znikać,
  • u kobiety każda emocja to „histeria” i „nienormalność”.

• żartu („Tylko żartuję, nie masz dystansu?”),
• „szczerości” („Ja tylko mówię, jak jest”),
• troski („Ja ci dobrze mówię, nikt ci tego nie powie prosto w twarz”).

3.2. Wobec dzieci

• przedłużenie siebie,
• ozdobę („moje genialne dziecko”),
• narzędzie do regulowania własnej wartości,
• kogoś, kto ma nie przeszkadzać.

• ośmieszanie:
  „Nie bądź ciotą”, „Patrzcie, jak on/ona się boi, co za żenada”, opowiadanie przy innych o upokarzających sytuacjach dziecka.
• ignorowanie granic:
  czytanie pamiętnika, przeglądanie telefonu, wyciąganie tajemnic i używanie ich przeciwko dziecku.
• emocjonalne okrucieństwo:
  straszenie porzuceniem („Oddam cię do domu dziecka”), wycofywanie miłości za nieposłuszeństwo („Jak tak robisz, to cię nie kocham”).
• zawstydzanie zamiast wspierania:
  zamiast pomóc w porażce – komentarze: „Ty się do niczego nie nadajesz”, „Twoja siostra to chociaż coś potrafi”.
• lekceważenie cierpienia:
  choroba, lęk, trudność – traktowane jako „lenistwo”, „robienie scen”.

3.3. Wobec starszych ludzi

• niecierpliwość i irytacja:
  „Ile można czekać, aż się ubierzesz?”, „Nie będę ci sto razy tłumaczyć”.
• dehumanizacja:
  mówienie o starszej osobie w jej obecności jak o przedmiocie: „Weź go przestaw”, „Ona już nic nie wie”.
• lekceważenie problemów zdrowotnych:
  „Udaje”, „Znowu te boleści”.
• brak szacunku dla historii i godności:
  wyśmiewanie opowieści, komentowanie zapominalstwa, robienie głupich filmików, zdjęć, memów z babci/dziadka.
• wykorzystywanie finansowe:
  zmuszanie do przepisywania majątku, wyciąganie pieniędzy pod przykrywką „pomocy rodzinie”.

3.4. Wobec zwierząt

• brak wrażliwości na ból:
  kopanie, szarpanie, ciągnięcie na smyczy „dla nauczki”.
• „tresura” oparta na strachu:
  krzyk, kary fizyczne, zamykanie psa za „nieposłuszeństwo”.
• instrumentalne traktowanie:
  pies „do pilnowania podwórka”, kot „do łapania myszy” – zero czułości, tylko użyteczność.
• wyśmiewanie empatii innych:
  „To tylko pies”, „Jak możesz płakać po zwierzaku, ogarnij się”.

4. Maska „dobrego człowieka” i kulisy

• w pracy, w kościele, wśród znajomych – jest postrzegana jako „w porządku”, „zaradna”, „charyzmatyczna”,
• w domu lub w bezpiecznym dla siebie środowisku – dopiero pokazuje pełnię pogardy.

• podwójne życie:
  na zewnątrz: „wzorowy rodzic/partner”, w środku: krzyki, drwiny, chłód, karanie ciszą.
• gaslighting:
  „przesadzasz”, „to się nie wydarzyło tak, jak mówisz”, „masz problemy psychiczne”.
• odwracanie ról:
  to ofiara robi się „winna” – bo „znowu prowokuje”, „dramatyzuje”, „niszczy rodzinę”.

5. Język pogardy – na co warto zwrócić uwagę

• umniejszanie:
  „No, na swój poziom to i tak sobie nieźle radzisz”.
• etykietowanie:
  „Ty zawsze panikujesz”, „Z tobą wszystko jest problemem”.
• porównywanie:
  „Zobacz, jak inne kobiety potrafią”, „Twoja siostra to przynajmniej daje radę”.
• uogólnienia:
  „Ty nigdy…”, „Ty zawsze…”
• przekręcanie faktów na swoją korzyść
  i wmawianie drugiej osobie, że jest przewrażliwiona.

6. Co dzieje się w środku osoby z cechami narcystycznymi?

• wstyd („Sam/sama kiedyś byłem/byłam bezradny/a – to nie do zniesienia”),
• lęk przed byciem „nikim”,
• potrzebę dominacji („jeśli ja jestem wyżej, to jestem bezpieczny/a”).

• idealizuje siłę, sukces, kontrolę,
• gardzi słabością, bezradnością, potrzebą.

• zbroją przed własnym bólem,
• sposobem, by utrzymać poczucie przewagi.

7. Skutki dla tych, którzy żyją obok

7.1. Kobiety

• chroniczne poczucie winy i „niewystarczalności”,
• zaniżona samoocena,
• trudność w zaufaniu komukolwiek,
• lęk przed konfliktem i własnym zdaniem,
• objawy depresyjne, lękowe, czasem cPTSD.

7.2. Dzieci

• że miłość trzeba zasłużyć,
• że potrzeby są problemem,
• że lepiej być „grzecznym” niż prawdziwym,
• że słabsi są po to, żeby ich wykorzystywać albo nimi gardzić.

• powtarzają schemat (stają się podobni do rodzica),
  albo
• wchodzą w relacje z kolejnymi osobami o narcystycznych cechach.

7.3. Starsi ludzie i zwierzęta

• samotności,
• zaniedbania,
• braku szacunku,
• a czasem wprost przemocy.

8. Co jeszcze jest ważne w tym temacie

1. Nie każde ostre słowo = narcyzm.
   Każdemu człowiekowi zdarza się krzyknąć, być niesprawiedliwym, wkurzyć się.
   Kluczowe są:
   • powtarzalność wzorca,
   • brak refleksji,
   • brak realnych przeprosin i zmiany,
   • nierówność: w dół przemoc, w górę – ukłony.
2. Kontekst kulturowy.
   W wielu środowiskach pogarda wobec dzieci („dzieci i ryby głosu nie mają”), kobiet („baby są od tego, żeby…”) czy zwierząt („to tylko pies”) jest normalizowana.
   Osoba z narcystycznymi cechami korzysta z tego przyzwolenia jak z tarczy.
3. Mogą być też okresy „miodu”.
   Narcyzm to nie ciągła agresja. Często po ataku jest:
   • faza skruchy (często pozornej),
   • prezenty, czułość,
   • obietnice poprawy.
     To sprawia, że ofiary długo zostają w relacji.
4. Często to świetni aktorzy.
   Mistrzowie wizerunku:
   • zaangażowani społecznie,
   • „kochający zwierzęta” na Facebooku,
   • „wzorowi” na zdjęciach rodzinnych.
     A to, co najtrudniejsze, dzieje się bez świadków.

9. Co możesz zrobić, jeśli rozpoznajesz ten wzorzec

1. Nazwij to w swojej głowie.
   Zamiast: „może przesadzam”,
   spróbuj: „to jest powtarzająca się pogarda i przemoc emocjonalna”.
2. Obserwuj, nie tłumacz.
   Zwracaj uwagę na fakty:
   • co mówi,
   • jak się zachowuje,
   • w jakich sytuacjach,
   • czy potrafi przyznać się do błędu bez odwracania winy na ciebie.
3. Zadbaj o wsparcie z zewnątrz.
   Rozmowa z terapeutą, grupą wsparcia, kimś zaufanym – to często pierwszy krok do wyjścia z mgły.
4. Granice zamiast przekonywania.
   Z osobą o narcystycznych cechach dyskusja „czy ty rozumiesz, że ranisz?” zwykle kończy się:
   • odwróceniem winy,
   • oskarżeniem ciebie o „przewrażliwienie”.
     Dlatego ważniejsze od przekonywania jest:
   • co JA zrobię, kiedy znowu pojawi się pogarda (np. wyjdę z pokoju, zakończę rozmowę, nie będę wchodzić w dyskusję).
5. Bezpieczeństwo przede wszystkim.
   Jeśli pogarda przechodzi w przemoc (fizyczną, ekonomiczną, seksualną) – priorytetem jest plan bezpieczeństwa, a nie próba „uleczenia” osoby przemocowej.

10. Pytania do autorefleksji

1. Kiedy ostatni raz ktoś mówił do mnie w sposób pogardliwy, a ja to zbagatelizowałam/em?
2. Jak ta osoba traktuje: kelnerów, sprzedawców, swoje dzieci, starszych rodziców, zwierzęta? Zauważam różnice?
3. Co czuję w ciele, gdy słyszę ton pogardy (ściski w brzuchu, gardle, napięcie w karku)?
4. Czy próbuję to sobie tłumaczyć („miał/miała gorszy dzień”, „tak już ma”) kosztem samej/samego siebie?
5. Gdybym zobaczyła to zachowanie u kogoś wobec mojej przyjaciółki/przyjaciela – jak bym je nazwała?