ADHD czy CPTSD? Gdy objawy się przenikają — o trudności w diagnozie

Zarówno ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi), jak i CPTSD (kompleksowe pourazowe zaburzenie stresowe) mogą wpływać znacząco na funkcjonowanie codzienne osoby, ale często są ze sobą mylone. Dzieje się tak, ponieważ mają wiele wspólnych objawów — problemy z koncentracją, impulsywność, trudności w regulacji emocji czy nadmierna czujność. Jednak źródła tych zachowań są odmienne, co ma ogromne znaczenie w kontekście terapii i leczenia.

Czym jest ADHD?

ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, które zwykle ujawnia się w dzieciństwie, choć u wielu osób diagnoza następuje dopiero w dorosłości. Główne objawy to:

• trudności z koncentracją,
• impulsywność,
• nadpobudliwość (choć nie zawsze – w tzw. typie nieuważnym może jej nie być),
• problemy z organizacją i planowaniem,
• zapominanie o codziennych obowiązkach.

ADHD jest zaburzeniem o podłożu biologicznym, związanym z funkcjonowaniem neuroprzekaźników, głównie dopaminy.

Czym jest CPTSD?

Kompleksowe PTSD powstaje na skutek długotrwałej ekspozycji na traumę, zwykle w dzieciństwie, np. w wyniku przemocy domowej, zaniedbań, czy długotrwałego stresu emocjonalnego. Oprócz klasycznych objawów PTSD, takich jak flashbacki czy unikanie bodźców przypominających traumę, CPTSD obejmuje także:

• chroniczne trudności w regulacji emocji,
• negatywny obraz siebie,
• problemy w relacjach interpersonalnych,
• poczucie bezradności, wstydu, winy.

Gdzie się to zaciera? ADHD vs. CPTSD

1. Problemy z koncentracją i uwagą

• ADHD: to podstawowy objaw wynikający z zaburzeń funkcjonowania mózgu.
• CPTSD: uwaga bywa rozproszona z powodu przewlekłego stresu, czujności na zagrożenie i trudności z regulacją emocji.

2. Impulsywność i wybuchy emocji

• ADHD: wynikają z trudności z hamowaniem reakcji, są nagłe i niezależne od kontekstu emocjonalnego.
• CPTSD: impulsywność często ma charakter obronny, wynika z aktywacji systemu walki/ucieczki, pojawia się w odpowiedzi na stresory przypominające traumę.

3. Trudności w relacjach

• ADHD: mogą wynikać z zapominania o zobowiązaniach, przerywania innym, trudności z utrzymaniem uwagi.
• CPTSD: są głęboko zakorzenione w braku zaufania, wstydu, lęku przed odrzuceniem – wynikających z traumy relacyjnej.

4. Hiperaktywność vs. hiperczujność

• ADHD: ruchliwość fizyczna i umysłowa, potrzeba ciągłej stymulacji.
• CPTSD: czujność emocjonalna, skanowanie otoczenia w poszukiwaniu zagrożenia, nawet jeśli go realnie nie ma.

Dlaczego dochodzi do pomyłek w diagnozie?

Psychiatrzy i psychoterapeuci często mają trudność z rozróżnieniem ADHD i CPTSD, zwłaszcza u dorosłych. CPTSD może "maskować się" jako ADHD, zwłaszcza jeśli trauma miała miejsce w dzieciństwie. Osoby z CPTSD bywają postrzegane jako rozkojarzone, impulsywne, chaotyczne — a więc prezentujące objawy ADHD. Z drugiej strony, u osób z ADHD, wielokrotne negatywne doświadczenia wynikające z niezrozumienia i odrzucenia mogą prowadzić do wtórnego rozwoju objawów zbliżonych do PTSD.

Dlaczego właściwa diagnoza jest tak ważna?

Leczenie ADHD zwykle obejmuje farmakoterapię (np. leki stymulujące) i terapię poznawczo-behawioralną. CPTSD wymaga podejścia skoncentrowanego na traumie – często długoterminowej psychoterapii (np. EMDR, terapia somatyczna, terapia schematów).

Błędna diagnoza może więc nie tylko nie pomóc, ale nawet zaszkodzić – np. podanie leków stymulujących osobie z nierozpoznanym CPTSD może nasilić objawy lękowe i traumatyczne.

Co może pomóc w różnicowaniu?

• Historia życia: obecność chronicznej traumy emocjonalnej sugeruje CPTSD.
• Początek objawów: ADHD zwykle objawia się od wczesnego dzieciństwa; CPTSD rozwija się po dłuższym narażeniu na stres/traumę.
• Reakcje emocjonalne: w CPTSD są często złożone, związane z poczuciem wstydu, winy, lęku – w ADHD są bardziej „impulsywne”.
• Ocena funkcjonowania w dzieciństwie: osoby z CPTSD mogą być „grzeczne, wycofane”, ale cierpieć wewnętrznie; osoby z ADHD zazwyczaj wykazują zewnętrzne objawy od najmłodszych lat.

ADHD i CPTSD mogą wyglądać podobnie, ale są zupełnie różne pod względem etiologii i leczenia. Właściwe zrozumienie źródła objawów jest kluczem do skutecznej pomocy. Warto, by diagnoza była prowadzona przez specjalistów z doświadczeniem zarówno w neuropsychiatrii, jak i terapii traumy — najlepiej interdyscyplinarnie. Diagnoza to nie etykieta, ale mapa do skuteczniejszego życia.

🔍 1. Przykładowa historia

"Anna, lat 32, od lat czuła się 'rozbita'. Miała trudności z organizacją dnia, często się spóźniała, a rozmowy ją rozpraszały. Długo podejrzewano u niej ADHD, ale dopiero głęboka terapia ujawniła historię dzieciństwa w domu z przemocą emocjonalną. Jej objawy wynikały z chronicznej hiperczujności i dysregulacji emocjonalnej – klasycznych dla CPTSD."

---

🧠 2. Neurologiczne różnice – co mówi neurobiologia?

Co różni mózg osoby z ADHD i CPTSD:

• ADHD: niedobór dopaminy i noradrenaliny, szczególnie w korze przedczołowej i układzie nagrody.
• CPTSD: nadaktywność ciała migdałowatego, obniżona aktywność kory przedczołowej, zaburzenia osi HPA (odpowiedzialnej za stres).

➡️ Badania fMRI pokazują inne schematy aktywacji mózgu u tych dwóch grup.

---

🧭 3. Wskazówki dla terapeutów i diagnostów

• Nie traktuj trudności z uwagą jako automatycznego znaku ADHD.
• Zbadaj historię relacji, bezpieczeństwa emocjonalnego i rozwoju emocjonalnego pacjenta.
• Zwróć uwagę na styl przywiązania – CPTSD często koreluje z niepewnym lub zdezorganizowanym stylem.

---

📊 4. Tabela porównawcza ADHD vs. CPTSD

---

💬 5. Cytat pacjenta

"Myślałam, że mam ADHD, bo niczego nie kończę, ale w terapii zrozumiałam, że ja po prostu ciągle uciekam przed sobą."

---

🌿 6. Współwystępowanie

ADHD i CPTSD mogą występować razem – co dodatkowo komplikuje diagnozę.

• Osoba z ADHD może przez lata doświadczać odrzucenia i porażek, co może prowadzić do rozwoju wtórnego CPTSD.
• Trauma z dzieciństwa może współwystępować z ADHD, które nie było zdiagnozowane, co prowadzi do nałożenia objawów.